پروفسور دوكتور "جواد هیئت"ه ایتحاف دوشونجه لر
مشروطیت حركتی‌نین لیدرلریندن علی هیئتین اوغلو پروفسور دوكتورجواد هیئت 1925-ده تبریزده آنادان اولدو. ایلك مكتب، اورتا مكتب و لیسه‌نی همدان، تبریز و تهراندا بیتیردیكدن سونرا تهران طب فاكولته‌سینده اؤیرنیمینه داوام ائتدی. اوچونجو صینیفدایكن بیر قروپ اؤیرنجیله بیرلیكده توركیه‌یه گله‌رك ایستانبولدا طب اگیتیمینی تاماملادی. اوزمانلیق اوچون گئتدیگی پاریسدن تهرانا قاییتدیقدان سونرا ایراندا طب آلانیندا چوخ بؤیوك باشاریلارا امضا آتدی و ایراندا ایلك آچیق قلب عملیاتلارینی گرچكلشدیردی. 1979 ایران دئوریمیندن سونرا آذربایجانلی تورك آرخاداشلارییلا بیرلیكده وارلیق درگیسینی یایینلاماغا باشلادی و تورك دیلی، ادبیاتی، تاریخی و فولكلورو اوزرینه اونلارجا كیتاب و یوزلرجه مقاله یازدی.
گونوموزه قدر كسینتیسیز اولاراق یایینینا داوام ائدن وارلیق درگیسی ایران و گونئی آذربایجان توركلری‌نین بیلینجلنمه‌سینده، توركجه‌نین یئنیدن جانلانماسیندا اؤنملی رول اوینادی.
پروفسور جواد هیئت، طب آلانینداكی باشاریلاریندان دولایی پاریس جراحلیق آكادمیسی و اولوسلار آراسی جراحی قورومونا و توركولوژی آلانینداكی خیدمتلریندن دولایی دا تورك دیل قورومونا اویه سئچیلمیش؛ ایستانبول بیلی‌یوردو و آذربایجان بیلی‌یوردلاری‌نین فخری دوكتور و پروفسورلوغونا لایق گؤرولموشدور.
حیاتینی توركلویه، تورك دیل و كولتورونون گلیشمه‌سینه و تورك میللی كیملیگی‌نین شكیللنمه‌سینه آدایان پروفسور دوكتور جواد هیئت، "ایكی تایین آغ ساققالی"، "عصریمیزین دده قورقودو"، "تورك دونیاسی‌نین بؤیوك متفكیری"، "آذربایجان توركلری‌نین معنوی آتاسی" كیمی فخری عنوانلارلا دا مشهور اولموشدور.
پروفسور دوكتور جواد هیئتین دوغومونون 86-جی ایل دؤنومو مناسبتی ایله "ت.ر.ت توركی" اولاراق عالیم و یازارلارین گؤروشلرینی سیزینله پایلاشماق ایسته‌دیك. بو یازی اؤنوموزده‌كی گونلرده گلیشدیریله‌رك یئنیدن یایینلاناجاقدیر.
"ت.ر.ت توركی" پروفسور دوكتور جواد هیئتین دوغوم ایل دؤنومونو بوتون توركلره و اؤزللیكله ده اوخوجولارینا تبریك ائدیر، اوستادا اوزون عؤمور و ساغلیق دیله‌ییر.
بختیار واهابزاده:
جواد هیئت آنسیكلوپدیك ذكایا مالیك اولان هر طرفلی عالیمدیر. منیم فیكریمجه بیلیك قازانمادیر، عاغیل فیطری... بیلیگی مطالعه ایله الده ائتمك مومكوندور. عاغلی ایسه سونرادان قازانماق مومكون دئییل. فیطری عاغلا مالیك اولمایان انسان مطالعه ایله قازاندیغی بیلیگی دوزگون استقامتلندیره بیلمز. دئمك، اساس مسئله بیلیكده دئییل، او بیلیگین هارا و نئجه صرف اولونماسیندادیر. بیلیگین هارا صرف اولونماسی وطنداشلیق مسئله‌سیدیر. چوخ بیلیكلی آداملاریمیزین مالیك اولدوغو بیلیگی وطنین و میلتین خئیرینه دئییل، عكسینه ضررینه خرجله‌دیگینی گؤرموشوك. بئله‌لری‌نین بیلیگی اؤزونه، یعنی عایله‌سی‌نین گئچیمینه خئییر گتیره بیلر، آما بو دونیادان كؤچنده اؤزو ایله لعنت آپارار. جواد هیئت حكیملیكدن قازاندیغی ثروتینی میلتی‌نین معنوی یوكسلیشینه صرف ائدن معنویات فداییسی‌دیر. طبابت مادی علمدیر، او، طبابتدن الده ائتدیگی مادی گلیری خالقین معنویاتینا خرجله‌مكله مادی دونیانی معنوی دونیایا فدا ائدیر. او، حكیم كیمی آداملارین وجودونو، ناشیر، ادبیاتچی و تاریخچی عالیم كیمی ایسه وطنداشلاری‌نین معنویانیتی معالجه ائدیر، اونلاری اؤز سوی كؤكونه – یعنی معنوی وارلیغینا قایتاریر. من منسوبو اولدوغوم خالقا بوندان بؤیوك خیدمت تانیمیر و جنوبلو فیكیر و اورك قارداشیمین او شرایطده ائله‌دیكلری‌نین بؤیوكلویو قارشیسیندا سجده ائدیرم.
پروفسور دوكتور نورالدین رضا:
ایكی شئی مومكون دئییل: بیری خالقین اورگینه یول تاپمیش شخصی زورلا اوردان چیخارماق، بیری ده زور حسابینا انسانلارین اورگینه گیرمك. جواد هیئتین خالقینی و انسانلاری سئومه‌سی و بو آمالا وجدانلا قوللوغو باهاسینا فتح ائتدیگی معنویات و مدنیت زیروه‌سی آبیده‌سی‌دیر.
"وارلیق" وارلیغیمیزدیر، نه گؤزل آد سئچمیسن!
"وارلیق"ینین یولوندا وارلیغیندان گئچمیسن!
نسیمی‌نین، صابیرین روحونا آند ایچمیسن!
مودریكلیكده قورقودوم، جسارتده روشنیم،
آغ خلعتلی عسگریم – جواد هیئتیم منیم!
جواد حیرتیم منیم!
پروفسور دوكتور واقیف آسلانوف:
جواد هیئت داهی‌دیر. یاخین و اروتا شرق تاریخی‌نین، ایران اسلام جمهوریتی‌نین، آذربایجان جمهوریتی‌نین، خالقی‌نین، دیلی‌نین، تاریخی‌نین، ادبیاتی‌نین جانلی آنسیكلوپدیسی و فخری‌دیر. آذربایجانین سعادتی آدینا جواد هیئت 21-جی عصرین پرومته‌سی‌دیر. لاكین جواد هیئتی تانییانلارین نزدینده او، نه ابن سینا، خیام، بیرونی، میكلانژ، نه ده پرومته‌دیر. او، بشر تاریخینده اؤز یئری، اؤز الیازیسی، اؤز موقعی، اؤز چكیسی اولان جواد هیئت‌دیر!
دوكتور رضا براهنی:
شبهه‌سیز بیلیم اگر جسارتله بیرلیكده اولمازسا، علم ایشی، كولتور ایشی، اینسان ایشی ایره‌لیله‌مز. هیئت، محدود فرصتلرین داهیسی‌دیر. بیلیم و كولتورون سینیرلی امكانلاری ایله، علم و كولتور اهلی‌نین قارشیلاشدیغی اونلارجا ائو داغیدان مصیبتله یا ایشه باشلاییب و مومكون اولدوغو قدر بیر شئیلر الده ائتمك اولار، یا دا گیلئلیك ائدیب و بو شكیلده ایچینده‌كی قورخونو اؤرت-باس ائتمك اولار. آنجاق محدود فرصتلرین داهیسی؛ اؤز فیطری یئته‌نكلری و الده ائتدیگی گوجلری، باشلانغیجدا سونوجو بللی اولمایان ایش وجدانی‌نین اختیاریندا قویور. بو ائله بیر ایش كی، كیمین شهر قارالتیسینی اوزاقدان گؤردویونو، هدفی دوغرو تاپدیغینی، شهره گیردیگینی و بیزیم قاپیلاریمیزی بیر بیر چالدیغینی ایللر گئچدیكدن سونرا آنلاماق مومكوندور.
محدود فرصتلرین داهیسی اولان هیئت، ائشیتلیك و دموكراسییه؛ تاریخین اوبژكتیولیگینه و چاغداش تاریخین دموكراتیك ایدراكینا وورغو یاپیر.
دوكتور هیئت، گئچن ایللرده، دیلچیلیك، آذربایجان كولتورو و ایران و دونیا توركلری‌نین تاریخی ایله ایلگیلی دگرلی كیتابلارلا یاناشی، وارلیق درگیسینی یاینلامیشدیر. بو درگی بو ایللر ظرفینده بیچاغین كسكین طرفی اوزرینده حركت ائتمیشدیر. عیرقچیلار هر گون درگی‌نین قاپادیلماسی اوچون دؤلته باسقی یاپیرلار. آنجاق دوكتور هیئتین درایتلی و ملاحظه‌جی اؤزللیگی بو درگییه هر نوع شائبه‌نین وارد اولماسینی انگلله‌میشدیر. یازیلارین سئچیمی، یازارلارین سئچیمی و درگی‌نین سونوم شكلی بو قارماقاریشیق دؤنمده دوكتور هیئتی آیاقدا توتابیلمیشدیر.
فیروز دولت آبادی (اسكی ایران اسلام جمهوریتی آنكارا بؤیوك ائلچیسی)
ایران ایله توركیه‌نین بؤیوكلویونو و عظمتینی بو ایكی میلتین بیرلیگینده گؤرن سایین دوكتور جواد هیئت كیمی بؤیوك شخصیتلر بو ایكی اؤلكه‌نین گرچك سرمایه‌لری و خزینه‌لری‌دیر. اونلاری قوتلاماق بوتون ایرانلیلاری و بوتون توركلری قوتلاماق دئمكدیر. بو یولو ایزله‌ینلری آنماق و دگرلندیرمك اصلینده ایكی میلتین زنگین اورتاق كولتورونون و محتشم روحونون دگرلندیریلمه‌سی و ایكی اؤلكه‌نین معنوی سرمایه‌سی‌نین توكنمزلگینه اینانان انسانلارین سایغیلا آنیلماسی‌دیر.
پروفسور دوكتور محمد نوروز اوغلو (اسكی آذربایجان جمهوریتی آنكارا بؤیوك ائلچیسی)
پروفسور جواد هیئتی پروفسور احسان دوغراماجی ایله اونون ائوینده تانیش ائتدیكدن سونرا دونیا صحیه‌سی‌نین، تورك دونیاسی‌نین بو ایكی فنومنال شخصیتی‌نین، نهنگ عالیمی‌نین توركجه‌دن اینگیلیزجه‌یه، فرانسیزجادان عربجه‌یه، عربجه‌دن فارسجایا گئچن دریندن علمی، ادبیاتی، دینی، تاریخی، فلسفه‌نی احاطه ائدن صحبتینی ساعاتلارجا حیرانلیقلا، حیرتله دینله‌دیم. آذربایجان خالقی، تورك دونیاسی بئله داهی عالیملری، نادر شخصیتلری یئتیشدیردیگینه گؤره اؤزونو خوشبخت حساب ائده بیلر.
یوسف عزیزی بنی طرف:
لبنان عربلری طب دوكتورونا حكیم دئیرلر. بیلیرسینیز كی، حكیم عربجه‌ده عینی زاماندا بیلگه دئمكدیر. یعنی ایكی آنلام داشییر. دوكتور جواد هیئت ده بیر حكیمدیر.
من جواد هیئت آدلی گنج اوركلی حكیمی 1358-جی ایلدن، یعنی بهمن 1357 انقلابیندان بیر نئچه آی سونرادان تانیییرام. اؤنجه‌لیكله دئمه‌لی‌یم كی، دوكتور هیئت انقلابدان اؤنجه ایراندا ایلك آچیق قلب عملیاتینی آپارمیش و انقلابدان سونرا دا توركجه-فارسجا وارلیق درگیسینی یایینلامیشدیر. تهرانین فیلیسطین جاده‌سینده‌كی مطبی، تورك دیل و كولتورونون عاشیقلری و سئونلری‌نین بیر آرایا گلدیگی اوجاق ایدی. من ده آرادا سیرادا اورایا گئدردیم. او، مطبینده هم خسته‌لرین قلبینی درمان ائدردی هم ده توپلومون خسته كولتورونون درمانینا چالیشاردی. مطبده عینی آندا مطبع كاغیذی، الكول و داوانین قوخوسونو آلا بیلردین.
فارسجا نشریه‌لر منیم اهوازین عرب خالقی حاقیندا یازدیغیم بعضی مقاله‌لری یایینلاماقدان چكیندیكلری و یا یایینلاماق ایسته‌مه‌دیكلری دورومدا، وارلیق اونلاری نشر ائدردی. حقیقتاً دگرلی بیر درگی ایدی. شاه دوشمنلرینه ائتدیگی یاردیملاردان دئمه‌لی‌یم. آذربایجانین فدایی چریكلریندن علیرضا نابدل ساواك‌ین ایشكنجه‌لری آلتیندا یارالاندیغیندا، اونو دوكتور هیئتین چالیشدیغی خسته‌خانایا گتیریرلر و او، اورك آغریسی ایله اونو معالجه ائتمگه چالیشیر. من بونو آذربایجانلی دوستلاریمدان ائشیتمیشم.
1358-ین تیر آییندا تهران اونیورسیته‌سینده آنایاسا اینجه‌له‌مه سمیناری گئچیریلدی. مشهور كورد وكیللردن یحیی صادق وزیری و ایندیكی اولوسلار آراسی انسان حاقلاری توپلولوقلاری فدراسیونو باشقان یاردیمجیسی عبدالكریم لاهیجی بو سمیناری یؤنتیردیلر. صادق وزیری گئچن اسفند آییندا دوغومونون 100-جو ایل دؤنومونو تهراندا قوتلادی.
بو سمیناردا توركلردن دوكتور جواد هیئت‌دن باشقا ایران مودرن ایلتیشیمی‌نین آتاسی دوكتور حمید نطقی، محمد پیفون و بیر نئچه نفر اشتراك ائتمیشدی. اونلاردان دوكتور نطقی ایللردیر كی، وفات ائتمیشدیر.
1360 اولایلاریندان سونرا دوكتور جواد هیئتی گؤره‌بیلمه‌دیم. 1379-ون سونلاریندا تورك آكتیویستلریندن بیر نئچه منه خبر وئردیلر كی، دوكتور هیئت سیزی آختاریر و "ایران قومیتلر ائوی"نی قورماق ایسته‌ییریك.
بیز تهرانین جمالزاده خیابانینداكی "جان آذربایجان" موسسه‌سینده توپلانیردیق. ایكی اوچ ایل دوزنلی اوتوروملاریمیز اولوردو. كورد، عرب، تورك، توركمن فعاللاریندان بعضیلری بو توپلانتیلارا قاتیلاردی. دوكتور هیئت، یاشینا باخمایاراق گنجلرله بیرلیكده فعالیت ائدیردی. بو ییغینجاق معلوم سببلر اوزوندن بیر مدت سونرا كسینتییه اوغرادی.
دوكتور جواد هیئت "قومیتلر ائوی"نین بوتون توپلانتیلاریندا اشتراك ائدیردی و تجربه‌لرینی قوروجولار هیئتی ایله پایلاشیردی. بیز حتی "قومیتلر ائوی"نین توزویونو (اساسنامه‌سینی) ده حاضیرلامیشدیق....
دوكتور هیئت ایران خالقلاری‌نین حاقلاری‌نین الده ائدیلمه‌سی اوچون عاغیلا دایالی و باریشجیل یؤنتملر ایشله‌در. او، آذربایجان خالقی‌نین كولتورونه و فولكلورونا اوركدن باغلی اولان بیر كولتورل آكتیویست، قزئته‌جی و ماهیر قلب جراحی‌دیر. بو میللی باغلیلیقدان دولایی دا، عیرقچیلاردا اونا قارشی بیر كین وار. اومارام بیر گون گلر و عیرقچیلیقدان، عرب و تورك دوشمنلیگیندن اثر قالماز و بوتون میلیتلر ائشیت حاقلارا صاحیب اولارلار.
صدیقه عدالتی:
1984ایلینده گنج بیر اؤیرنجی اولاراق ایستانبولا گئتدیم. نه قدرمیللی مسئله‌یله ایلگیلننبیر عایله‌ده بؤیوموش اولسام دا دئمك كی، یئنه ده یاشادیغیم قارانلیق ایللرین و باسقیلارین سونوجوندا اؤز میللی دگرلریمیتانیما‌دان اؤلكه‌نی ترك ائتمیشم. ایستانبولدا قزئته‌جیلر جمعیتینده، بیر توپلانتیدا ایلك قارشیلاشدیغیمگنج بیر یازار منیم آذربایجانلی اولدوغومو ائشیدینجه بؤیوك سئوینج وهوسله دوكتورجواد هیئتی تانیرسانمی دئیه سوروشدو. او زامانلار من داها اوستادی گؤرمه‌میشدیم و اوستاد حاقیندا هئچ بیلگیم یوخدو. گنج یازار حالیمدان ایچ دونیامی تخمین ائتمیش اولما‌لی كی منیم جوابیمی گؤزله‌مه‌دن ایكینجی سوالی سوروشدو، نئجه اولور؟ "سن تورك دیلی و ادبیاتی اوزمانی جواد هیئتی نئجه تانیمیرسان؟"
بو سوالی و بونا بنزر سواللاری هر زامان اؤزومه سوروشدوم و جوابینی سونرا‌لار آلمانیادا دوكتورا تئزیمین قونوسو اولاراق آراشدیردیم.
سؤزسوز كی اوستادین طب دونیاسینداكی بؤیوك باشاریلاری اینكار ائدیلمز دگرلره صاحیبدیر. آما منیم و منیم كیمی اؤز هویتینی و دیلینی اؤیرنمه‌دن یابانجی دیللرین و دگرلرین ایستیلاسینا اوغرایان نسیللر اوچون هر شئیدن اؤنجه اوستاد هیئت یوخ اولماغا محكوم اولموش آنا دیلیمیزین، هویتیمیزین و بئله‌لیكله ده بوتون میللی وارلیغیمیزین اؤنملی و اونودولماز "وارلیق" سببلریندندیر.
اوستاد هیئتی نهایت مبارك بیر گونده، اوستاد فرزانه‌نین 80 ایللیك دوغوم گونونده سوئدده یاخیندان زیارت ائدیب و ایللرین اؤزلمینی قیسا بیر سورهایچینده گئدرمگه چالیشدیم. اوستادین یازدیغیم تئزه وئردیگی دستك، دگر و كسیلمه‌ینقوتلاما‌لارینی اونوتمام مومكون دئییل. ان سون دا ایكی ایل اؤنجه باكیدا اوستادلا گؤروشدویوموزده اوستاد منیم آدیمدان اؤنجه یازدیغیمتئزی خاطیرلادی، بودور میللی وارلیغا وئریلن دگر!
اوستاد فرزانه‌نین آدی گلینجه ایستر ایسته‌مز اونون غربتده نیسگیللی اؤلومو منی كدرلندیریر. كاشكی بو دفعه ده اوستاد هیئتین 85 ایللیك دوغوم گونونو ایله بیرلیكده اوستاد فرزانه‌نی ده قوتلایابیلسه ایدیك.
آما من یئنه اوستاد فرزانه‌نین ده آنیسینااوستاد هیئته سسلنمك ایسته‌ییرم؛
"اوستاد 85 ایللیك دوغوم گونونوز قوتلو اولسون، سیزه ساغلیق ایچینده اوزون عؤمور دیله‌ییرم، وارلیق مكتبی هر زامان وارلیغینیزلا آیاقدا دورسون."
هامبورگ 19مای 2011
عبدالله بوكسور:
دوكتورجواد هیئت بگین دوغوم گونو ندنیله بیر شئی سؤیله‌مك چوخ چتیندیر. او قدر بؤیوك بیر انسان كی، هاراسینی آنلاتماغا قالخاساق اسیكیك قالار. آما ساده‌جه وارلیق درگیسینین وارلیغی بئله بو گون اوغوز یوردوندا یاشایان توركلوك اوچون باشلی باشینا بیر دگردیر. باریشی تمل آلان مجادله‌سیندن دولایی اونا منتداریق. اونو تانیمیش اولماغی شخصیم اوچون بیر شانس قبول ائدیرم.
علیرضا صرافی:
ایندییه‌دك دوكتور جواد هیئتین طبیبلیگی و ادیبلیگیندن چوخ دانیشیلمیشدیر. اجازه وئرین من ده بوگونه كیمی اوزرینده آز دانیشیلان باشقا بیر یؤنوندن سؤز آچیم.
هیئتین آتالاری، ایكی یوز ایل بویونجا شاهلارین-شاهزاده‌لرین معلیمی و مصلحچیسی اولموشدور. هیئت ده بو عایله‌وی گله‌نگه صاحیب چیخاراق اقتدارا ائتكی بوراخماغی باجارمیشدیر. هیئتین اقتدارا قارشی دورماسینی و یا اونا بویون اگمه‌سینی گؤرمه‌دیك، آما خالقینی اقتدار قارشیسیندا شفاعت ائدیب ساوونماسینی چوخ گؤردوك.
او، اوچ قونشو آراسیندا (یعنی ایران، توركیه و آذربایجان آراسیندا) هر زامان كؤرپو كیمی دایانمیش؛ گئچن گئچسین، گئچمه‌ین ده سئلین-سویون فلاكتینی یاشاماق دردینی اؤزو بیلر دئمیشدیر.
او، قوزئیده كومونیزم، گونئیده فارسچی بورژوازی ایدئولوژیلری طرفیندن آذربایجانین هده‌لندیگی بیر زاماندا بونلارین هئچ بیرینه یئنلیمه‌دن هر ایكی تای آذربایجانین توركلوك شرفینی ساوونموش، دیره‌نیب دایانماغی باجارمیشدیر.
دونیایا قاپیلان طبیبلرین ترسینه او، دیندار بیر حكیم اولموش و دیلین، ادبیاتین یاساق اولدوغو بیر اورتامدا تام سیاستمدار بیر ادیب اولموشدور.
باغیمسیز مطبوعاتین اورتالاما عؤمرو اوچ آیدان، اوچ ایله قدر سورن بیر اؤلكه‌ده هیئت تام اوتوز اوچ ایل وارلیغینی خالقا قازاندیرمیشدیر. بو، باغیمسیز درگیلریمیزین طالعینده مستثنی و تك بیر حادثه‌دیر. بو باشاری آنجاق هیئتین تدبیر و سیاستی اوزوندن بیزه نصیب اولموشدور.
او، سیاست علمینی بیله-بیله سیاسته قاریشمیر. آما هر زامان، هر یئرده دویغوساللیق دئییل، عاغیل و سیاسته دایاناراق داورانیر. داییما سیاسی فیرتینالارا معروض قالان بیر اؤلكه‌ده، سیاسته قاریشماماق ان گؤزل سیاستدیر!
او، اوشاقلیقدان بئله بؤیومه‌سینی قصد ائدیب، پلانلاشدیرمیش ایمیش!... گرگین حیات یوللاری‌نین هر دؤنگه‌سی و هر گئچیدینده صبیرله یول خریطه‌سی چیزه‌رك، نهایت زیروه‌لره چاتمیشدیر. هیئت هئچ ده ائله بئله هیئت اولمامیشدیر.
ایندی ایسه سكسن بئش ایل ثمره‌لی عؤمرونون زیروه‌سینده نه تك اونو، ائله‌جه ده وارلیغینا صاحیب چیخان اؤز خالقیمیزی دا تبریك ائتمه‌لی‌ییك.
بؤیوك رسول‌اوغلو:
دگرلی دوستوم، جناب دوكتورجواد بگ هیئت،
میلتیمیزه گؤستردیگینیز قایقی و ائتدیگینیز خیدمتلر سایا گلمز، هئچ بیر وجدان تره‌زیسی‌نین اؤلچگینه یئرلشمز. ائشیتدیگیمه گؤره ت.ر.ت توركی سیته‌سینده سیزینله باغلی یاخینلاردا بیر یازی یایینلاناجاقدیر. سیزه، بؤیوك حؤرمت و مینتدارلیغیمی بیلدیرمكله، بعضی خاطیره‌لریمی اولو میلتیمیزین حضورونا تقدیم ائده‌رك، میللی وارلیغیغمیز یولوندا چكدیگینیز زحمتلر، تحمل ائتدیگینیز چتینلیكلر و البته حاقلی اولاراق قازاندیغینیز حؤرمتله باغلی بعضی فیكیرلریمی سؤیله‌مك ایستردیم.
وارلیق درگیسینین 32- جی ایل دؤنومونده، عزیز اوستادیمیز جناب دوكتورجواد بگ هیئتین، میللی دیرچلیشیمیزده‌كی رولو، تكجه بو درگیله اؤلچولسه بئله، تایسیز بیر زیروه‌یه اولاشار. سیاستله اوغراشمایان، آما اصلینده ان بؤیوك سیاستین باشیندا دوران، توركلوك شعورونون یاییلماسیندا، دیلیمیزین قورونماسیندا، تاریخیمیزین اؤیرنیلمه‌سینده، مبارزه بایراغی‌نین یوكسكلرده قالدیریلماسینداكی خیدمتلری هامیمیزا آیدیندیر. محاكمه‌اللغتین ایله 600 ایل اؤنجه‌لره قاییدان آما حاقلی اولاراق "مقایسه" سؤزونو "محاكمه" ایله دگیشین بیر فیكیر صاحبینه ان آزیندان منیم بئینیم دگر بیچمه قابلیتینده دئییل. اونونلا، بیرلیكده اولدوغوم گونلرده، تهراندا، تبریزده و باكیدا خالقیمیزین گؤستردیگی حؤرمت و آغیرلاما، بو اؤلچگین دانیلماز تره‌زیسی‌دیر. تورك دیلی و تورك تاریخی حاقیندا یازدیغی كیتابلارین یانیندا، اوستادیمیزین، اسلام دینی، تاریخی و شریعتی حاقینداكی بیلگیلری، قیسقانیلا‌جاق درجه‌ده یوكسك اولسا دا اصلینده اونون فعالیت دایره‌سی‌نین چمبرینده قالخان صیفتی داشیماقدا‌دیر. چوخلو خاطیره‌لر و چوخلو سؤزلر وار كی، زامانیندا دئییله‌جك، هله دوستوموز جناب اسماعیل بگ هادی ایله بیرلیكده، دوكتوربگله بیر گؤروشوموزده، منه توصیه ائده‌رك دئدیگی سؤزلر، آنجاق "دده قوقود" بویلاریندا تاپیلار. آما 1992-ده تهراندا حاضیرلاییب چاپ ائتدیردیگیم "آلماس ایلدیریمین سئچیلمیش شعرلری" كیتابینا، منیم ایستگیم اوزرینه یازدیغی "اؤن سؤز"دن سونرا بیر حادثه‌نی دئمكده زیان گؤرمورم. "كیهان هوایی" قزئتینده بیزی "پان توركیست" آدلاندیرا‌راق یازیلان بیر مقاله‌یه جواب وئرمك اوچون آپاردیغیمیز مصلحتلشمه‌ده گؤستردیگی مناسیبتی ایله ثبوت ائتدی كی، سیاستدن اوزاق، آما حقیقتاً بیر سیاست اوستادی‌دیر.
او، رحمتلیك بختیار واهابزاده، دوكتورنورالدین رضا ایله آپاردیغیمیز دؤردلو مذاكره‌لرده، بو بؤیوكلریمیزین اورك یانقیسی ایله قاریشمیش میلت سئوگیسی، میلی وارلیغیمیزین بوتون ساحه‌لرینده‌كی، یوكسك بیلگیلری، عینی حالدا تورك عنعنه‌سینه اویغون دوستلوق مناسیبتلری، منی حیرته گتیریب همیشه روحلاندیرمیشدی.
اللریمی تام صمیمیتله ایلاهی درگاها قالدیرا‌راق، دوكتورجواد بگ هئیته جان ساغلیغی، اوزون عؤمور آرزولاییرام.
مهران باهارلی:
ایران و گونئی آذ‌ربایجاندا مودرن آنلامدا تورك میللی شعورونون اولوشماسی مشروطه حر‌كتی و آزادیستان اولایی ایله ایلگیلی اولماییب، بونلارلا باشلامامیشدیر. بو حر‌كتلرین هئچ بیری توركو میلت و آذ‌ربایجانی وطن اولاراق تمل آلمامیشدی. ایران و گونئی آذ‌ربایجاندا مودرن توركلوك میللی بیلینجی‌نین، ایلك آشاماسی محمد امینرسولزاده‌نین ١٩١١ ایلینده "ایران توركلری" كیتابینی یایینلاماسی ایله باشلامیشدیر. آردینجا "اتحاد و ترقی"و "اتحاد اسلام"ین گونئی آذ‌ربایجاندا ائتكینلیكلری‌نین یانقیلاری و ایران-گونئی آذ‌ربایجاندا مودرن توركچولویون آتاسی اولان تقی رفعت‌ین اورتایا چیخماسی ایله داوام ائدیب، بللی اؤلچوده كوتله‌سللشمیشدیر. یئنی اولوشماقدا اولان تورك میللی بیلینجلنمه‌سی سوویتلرین اورتایا چیخیشی ایله و بو دؤلتین تورك میللی كیملیگینی داناراق و تورپاغی تمل آلاراق اولوشدوردوغو كلاسیك آذ‌ربایجانچیلیق ایدئولوژیسی ساریسیندان قیسا سوره‌ده سیخیشدیریلمیش و یئیینلیكله سؤنمه‌یه اوز توتموشدور. ایكینجی دونیا ساواشی سونراسی سید جعفر پیشه‌و‌ری‌نین اؤند‌رلیگینده قورولان آذربایجان میللی حكومتی ییخیلینجا، تورك میللی بیلینجی‌نین گلیشیم و ائوریمی ده بوتونویله دورما نقطه‌سینه گلمیشدیر. اوندان سونرا آرادا ٣٥ ایللیك اوزون بیر سسسیزلیك و قوپما دؤنمی یاشانمیشدیر. ایران و گونئی آذ‌ربایجاندا تورك میللی بیلینجی‌نین ایكینجی آشاماسی و یا دیرچلمه‌سی ١٩٧٩-دا وارلیق درگیسینین یایینلانماسی ایله باشلامیشدیر. بو تاریخی اولای و دؤنه‌مج، اؤزللیكله دوكتور جواد هئیت، دوكتور حمید نطقی و دوكتور علی كمالی‌نین آدلارییلا باغلیدیر. وارلیق‌ین اورتایا چیخماسییلا گونئی آذربایجان و ایراندا تورك میللی بیلینجی ساغلام تمللر اوزرینده یوكسله‌ر‌ك درینله‌مه‌سینه كؤك سالمیش، تاریخده بنز‌ری گؤرولمه‌میش و گئری دؤنولمز بیر بیچیمده كوتله‌سللشمیشدیر.
١- بوگون من، سایغی و وجدان بورجو ایله باغلی اولدوغوم وارلیق اكیبیند‌ن بؤیوك بیر انسان دوكتور جواد هیئت و اثرلرینی تقدیرله آنماقدایام. تاریخی شخصیتلرین دگرلندیریلمه‌سی، ائتدیكلریند‌ن داها چوخ، اونلارین ائتگیسی تملینده یاپیلمالیدیر. بوگون ایراندا تورك خالقی‌نین اؤزونه قاییدیش سوره‌جینده یاپیلان هر شئیده، دوكتور جواد هیئتین ایزینی گؤرمك مومكوندور. یئنی تورك و آذربایجان تاریخی‌نین سون دؤنمی اونون آدی ایله آیریلماز بیر بیچیمده باغلیدیر. دوكتور جواد هیئتین بیر بیلیم آدامی‌نین تیتیزلیگی ایله یازمیش اولدوغو ساغلام یازیلاری، یاخین تاریخیمیزده باشقا كیمسه‌نین یاپامادیغی اؤلچوده تورك خالقی‌نین اؤزونو نئجه ایدراك ائتمه‌سینی ائتكیله‌میش و اونا بیچیم وئرمیشدیر. اونون دا اؤته‌سینده، بو آلچاق كؤنوللو یازیلار، ایران و گونئی آذ‌ربایجاندا تورك كیملیگی‌نین یاشادیلماسینی گوو‌نجه آلتینا آلمیشدیر. دوكتور جواد هیئتین یازدیغی مقاله و كیتابلار، یالنیز اینجه‌له‌دیگی قونولاری اله آلان بیر آراشدیرما مقاله‌سی و یا كیتابی دئییلدیر. بونلار تورك خالقی و آذربایجانین كیملیگی، ادبیاتی و میراثی ایله ایلگیلی بیر بیرییله باغلانتیلی قوجامان بیر دیزی‌نین پارچالاریدیر؛ بونلار بیر‌ر آنیمساتمادیر، بیر‌ر یولچولوقدور، بیر‌ر ساوونما و اعتراضدیر. دوكتور جواد هیئتین وارلیق درگیسی-قورومونو سوروملولوقلا یارادیب آیاقدا توتابیلمه‌سی ایسه، اوزاق گؤره‌نلی بیر ویزیونون دهاسیدیر. او، قوردوغو وارلیق درگیسی و چوخ یؤنلو قلمی ایله، ایراندا یاشان تورك خالقینا میللی بیر گله‌جگین تمللرینی آتمانی باشارمیش، بو اؤلكه‌ده كؤكلری قوروتولماق ایسته‌نن اسكی تورك دیلی و وارلی كولتورونون خالق و آیدین كوتله‌لری آراسینا قاییتماسی و یایقینلاشماسینا ند‌ن اولموشدور. دوكتور هیئتن گونده‌لیك قیسیر سیاسی پولمیكلره گیرمه‌د‌ن، قارینجا كیمی ایشله‌مه‌سی، انسانلاردا تورك دیلی و كولتورونه قوجامان بیر ایلگی و چكیمین یارانماسینا ند‌ن اولموشدور.
بؤیوك انسانلارین داورانیش و ائیلملری گنلده بیلینچلی و ایسته‌نیلن آماجلارا یؤنه‌لیك اولار. آنجاق اورتایا چیخان سونوجلار، همیشه بو آماجلارین دوغرولتوسوندا اولمایابیلیر. بوراداكی استثنا، دوكتور جواد هیئت كیمی داهیلرین یاپدیقلاریدیر. او ایسته‌دیگینی بیلمیش و بیلدیگینی یاپمیشدیر، یاپامایاجاغینی دا ایسته‌مه‌میشدیر، آشیریلیغا ایسه هئچ قاچمامیشدیر. دوكتور جواد هیئتین یاپدیقلارینی بوشلوقدا دئییل، متنده اوخوماق گر‌كیر. او هئچ بیر واخت آچیقجا اوجوز سیاسته قاتیلمادی. بونا قارشین، بیر چوخ تورك و آذربایجانلی سیاسی تشكیلاتین سون یوز ایل ایرانیندا باشارامادیغی ایشلری تك باشینا باشارابیلدی. او توركون میللی كیملیك و آذربایجانین مدنی وارلیغی ساغلام تمللر اوزرینده دیككه‌لدیلمه‌دیكجه، سیاسی آلاندا اؤز خالقی و یوردونو قورتارامایاجاغینا ایناناراق، ان دوغرو مجادله یولونو سئچدی. او، بیلینجلی اولاراق تورك خالقینا سولونوم (نفس) یولو آچماغا، اونو دیشارییا چیخارتماقلا اوغراشمیش، یاشاماق اوچون بیر اورتام یاراتماغا چالیشمیش و بو مجادله‌نیده روح گوجو و چلیك بیر اراده ایله باشاریلیسونوجا واردیرمیشدیر. بو، یاخین تاریخیمیزده تاییگؤرولمه‌میش بیر اولایدیر. او بیر دوشونور اولاراق، چوخلارینا اومودسوز گؤزوكن بیر اورتامدا، یئنیبیر ساواشیم باشلاتمیش و اونو دا باشارییلا اوتقویا آپارمیشدیر. دوكتور جوادهیئت، ایراندا آشاغیلانمیش، دیلیو كیملیگیالیند‌ن آلینمیش تورك خالقی‌نین تاریخینده یئنیبیر دؤنم آچماق اوچون مجادله‌یه آتیلمیشدیر. دوكتور جوادهیئتده شاشیردیجیباشقا یؤنلر ده واردیر. مودرن بیر میللیوارلیق اولابیلمه‌سیاوچون، اویدوروق تمللر اوزرینه قورولموش و تورك خالقی‌نین گرچك بیر میلت اولاراق گلیشمه‌سینیانگلله‌ین "آذ‌ری" و "آذ‌ربایجانجا" كیمیكیملیكلرین، هابئله گئچمیشد‌ن قالان بیر سیرا ضر‌رلیسیاسیگله‌نكلرین قالدیریلماسییا دا ان آزیقیراقلانماسی(مارژیناللاشماسی) گر‌كیردی. دوكتور جوادهیئت، ییلماق و قورخماق بیلمه‌ین بیر یارادیجیلیقلا یاخین تاریخیمیزده هئچ كیمسه‌نین گرچكلشدیره‌مه‌دیگیبو ایدئاللاریگرچكلشدیرمه‌نیده باشارمیشدیر.
دوكتور هیئت، ائشسیز كیشیلیگیایله بوتون اینسانلارین سایقیسینیقازانان، جیدیتیایله هامینیاؤزونه ایناندیران، گله‌جك قوشاقلار اوچون ساغلام تمللر آتماغا اوغراشان بیر میلت یارادیجیسیو اولقون و كمالا یئتیشمیش ذكاسیایله میلتی‌نین اورتاسیندا یاشایان بیر بیلگه‌دیر. او ایران و گونئیآذ‌ربایجاندا یاشایان تورك خالقینا تورك اولدوغوندان، تاریخیند‌ن و دیلیند‌ن دولاییاؤزونه گوو‌نمه و دایانما دویقوسونو آشیلادی. بو اوزد‌ن ده یئنیتورك گنجلیگی، دوكتور جوادهیئت‌ین اثرلرینه و مجادله‌سینه حیراندیر. چونكو اوندا اؤز كیملیگیو اؤزگورلویونو سئو‌ن، بوتون خالقلار اوچون سمبول اولاراق قالاجاق گوجلو بیر شخصیتی گؤرمكده‌دیر. منیم اوچون ایسه دوكتور جوادهیئت، سوروملولوق دویقوسو و مد‌نیجسار‌ت ایله دورمادان چالیشان، اسین قایناغیو اؤرنك اولان؛ مد‌نیچالیشمالار و سوره‌كلی‌لیگن اؤنمینیگؤستر‌ن؛ اؤز میلتیو اینسانلیق عالمینه بسله‌دیگیسئوگیایله بیر داهی‌نین نه‌لر یارادابیله‌جگینیهیجانلیبیر صحنه‌ده سئیر ائتدیر‌ن اولو بیر اینساندیر. اونون ایشی، منیم تورك آیریجالیغینیآنلاما و یازمایا باشلامامدا اؤنملیرول اوینامیشدیر. دوكتور جوادهیئت اوشاقكن منیم قهر‌مانلاریم آراسیندایدی. من بوگون ده اونون حیرانلاریآراسیندا بولونمایا داوام ائدیرم.
آرتوم دینج (حسین احمدیان دینج‌گدیكلی):
كولتورلر آراسی ائتكیلشیم سورجلری، عمومیتله سانجیلی و سورونلو گئچن تاریخسل دؤنملری تمثیل ائدر. گونوموزده دگیشیك جوغرافیالاردا، قارقینمیش راسیست و آیریمجی ایدئولوژیلرین ائتكیسیندن قورتولابیلمه‌میش بعضی گوج چئوره‌لری طرفیندن هدفه آلینمیش تورك كولتورو، حساس بیر تاریخی دؤنمدن گئچمكده‌دیر. بو باغلامدا پروفسور دوكتور جواد هیئت عمومیتله تورك كولتورو و اؤزللیكله ده آذربایجان تورك كولتورونون قارشیلاشدیغی فرصت و تهدیدلری دوغرو اوخویابیلن تانیدیغیم نادر آیدینلاریمیزداندیر.
او، یاشادیغی چاغین روحونو دوغرو اوخوما؛ آییرد ائتدیگی سورونلارا اؤز درایت و پیشكینلیگینه خاص بیر استراتژِك اؤن گؤرو ایله گئچرلی چؤزوملر گلیشدیرمه؛ مقاما، مرتبه‌یه و مادیاتا باغلی اولماما؛ چالیشقان و دؤزوملو اولما یؤنلری ایله گرچك بیر آیدین اولاراق بوتون امكانسیزلیق و سیخینتیلارا رغماً ایراندا تورك كولتورونون گلیشدیریلمه‌سی و نسیلدن نسیله انتقال ائتدیریلمه‌سی اوغرونا سارسیلماز چابالاری ایله امك وئرمیش اونودولماز "بیلگه وارلیغی" ایله یاشامیمدا اؤنملی بیر یئر توتماقدادیر.
گونتای گنج‌آلپ:
سویوق ساواش بیتمیشدی. بیر چوخ ایدئولوژیلر اؤزلویوندن بو ساواشین بیتیمی ایله ائش زاماندا تاریخه گؤمولدولر. بو زامان دوكتورهیئت‌ین گؤردوكلری ایشلر اؤز نتیجه‌سینی گؤسترمگه باشلامیشدی. میللی كیملیگین دركی یولوندا دوكتور بگین اون ایللر ایچینده اولوشدوردوغو قایناقلار و بیلگیلر الیمیزین آلتیندایدی. دوكتورهیئتی یئنیدن كشف ائدیردیك. آنجاق سویوق ساواشین بیتیمی ده بیزه آجیلار گتیردی. قاراباغ ساواشی باشلامیشدی. ساوونما‌سیز، سیلاحسیز و یالنیز اولان آذربایجانا ارمنیلر سالدیریر، اینسانلاری آمانسیزجا اؤلدوروردولر. ارمنی-روس بیرلیكلری‌نین اورتاق سالدیریسی خوجا‌لی اولاییندا وحشیلیگین زیروه‌سینه چاتمیشدی. او زامان من باكی‌یا یئنی گلمیشدیم. ازدحاملاردا تاریخدن آز-چوخ خبری اولان 90-80-70 یاش آراسیندا ناراحات كیشیلرین اؤز-اؤزونه "انور پاشا"، "نوری پاشا" پیچیلدادیقلارینی دویوردوم. بؤیوك روحلاردان امداد بكلنتیسی وار ایدی. تام بو سیرادا دوكتورهیئت‌ین توركیه جمهوریتی‌نین باشباخانی سلیمان دمیر‌له یازدیغی آچیق مكتوب یاییملاندی. دوكتور بگ خوجا‌لی قیرغینینا اشاره ائدیر و نه‌دن توركیه‌نین سوسقون دوردوغونو سوروشوردو. او زامان دوكتورهیئت‌ین بو مكتوبو چوخ تأثیرلی اولدو. ان آزیندان پروفسور دوكتورجواد هیئتین نئجه وجدانلی بیر تورك اولدوغو تورك تاریخی اوچون بللی اولدو. ایللر سونرا دوكتور بگله یاخیندان گؤروشوب بولجا صحبتیمیز اولدو. دوكتور بگ بو مكتوبلا باغلی بونلاری سؤیله‌ییردی ایچی یانا‌راق:
"خوجا‌لی فاجعه‌سینی ائشیتدیگیمده حیاتیمدا هئچ بیر زامان اؤرنگی گؤرونمه‌میش روحی سارسینتی یاشادیم. گؤزلریمدن یاش اؤز-اؤزونه آخیب گئدیردی. نه ائده بیلردیم؟ توركیه بؤیوك ائلچیسینی آرادیم تهراندا. گؤروش ایسته‌دیم. گئتدیم گؤروشونه. یوكسك سسله ائلچی ایله دانیشیردیم. چوخ گرگین ایدیم. او دا راحتسیز ایدی و منی آنلاییردی. سونرا تكلیف ائتدی كی، سلیمان دمیر‌له بیر مكتوب یازیم." دوكتورهیئت بو سؤزلری دانیشاركن سانكی خوجا‌لی فاجعه‌سی‌نین آجیلارینی یئنیدن یاشارجاسینا گؤرونوردو. من ایسه، عصریمیزین و تاریخیمیزین بو بؤیوك اینسانی ایله یاخیندان دانیشمانین حضورو ایچینده ایدیم.
نوید محمدی:
بؤیوك اینسانلاردان دانیشماق چتیندیر . اونلارین حیاتلاری ،چالیشمالاری و اؤزللیكله ده اوركلری او قدر بؤیوكدور كی، بیر یازییا سیغیشماز .
دوكتور جواد هیئت بو اینسانلاردان بیری‌دیر.
اونون حیات تاریخی ،آذربایجانین مدنیت تاریخی ایله مترادف‌دیر. او ایللر بویودور ثمره‌لی عؤمرونو آذربایجان مدنیتی اوغروندا قوربان وئریر. او بوتون وارلیغینی وئریبدیر كی، بیر میلّتین وارلیغی اولسون. وارلیق درگیسی 32 ایلدیر بوتون چتینلیكلره دؤزوب و هله ده نفس چكیر .
دوكتور جواد هیئت اگر ساده بیر اینسان اولسایدی بئله، یئنه ده اونون یاشاییشی و هیئت عایله‌سیندن اولدوغونا گؤره آذربایجانین دیری تاریخی اولا بیلردی. او تكجه بیر حكیم اولسایدی، یوزدن آرتیق طبی مقاله‌یه گؤره، ایراندا ایلك آچیق اورك جراحلیغی ،ایلك بؤرك دگیشدیرمه جراحلیغی و ایتلرین اوستونده ایلك اورك دگیشدیرمه جراحلیقلاری اوچون بیر میلتین فخر ائده‌بیله‌جك اؤلادی اولا بیلردی.
اونون تورك دیل و تاریخی ایله ایلگیلی یازیب، یایدیغی كیتابلارین و 32 ایلدیر دواملی یایینلادیغی وارلیق درگیسینین، ایللر بویو آذربایجانین مدنیت ساحه‌سینده اولان مدنی چالیشمالاردا بوراخدیغی ایزلره گؤره ، ایراندا یاشایان تورك ائللری‌نین بوتون دونیایا و تورك دونیاسینا تانیتدیغینا گؤره ده بیر میلتین قهرمانی اولا بیلردی.
آنجاق بونلارین هئچ بیری تك باشینا دوكتور هیئتین دوكتور هیئت اولماسیندا و اونون میثلسیز شخصیتینی یاراتماقدا رولو اولماییبدیر . بلكه اونون شخصیتینده بوتون بو اؤزللیكلر قول قاناد اولوب و اونون كؤكو دوكتور هیئتین اینسانی و اینسانیته متعهد اولماق جؤهری اولوبدور.
او هئچ زمان اؤزونو سیاستچی كیمی تمثیل ائتمه‌ییب ،آنجاق ائله زمانلار اولوب كی، یوزلرجه سیاستچی‌نین ایشینی، بیر سیاسی تدبیرله، یئرینه یئتیریبدیر.
هیند میلّتی یاشادیغی مدّتجه گاندی بوتون هیندلیلرین اورگینده یاشایاجاغی كیمی؛ گونئی آفریقا میلّتی یاشادیغی مدتجه ماندللا اونلارین یاشام رمزی اولاجاغی كیمی، آذربایجانلیلار دا هیئتی اونوتمایاجاق، اونو بوتون نسیللریمیز اوركلرینده یاشاداجاقدیر. بلكه گله‌جك نسیللریمیز اونو بیزدن ده یاخشی تانییب، تانیداجاقدیر. آنجاق نه یاخشی اولار كی، بیز ده اونو حیاتدا ایكن تانییاق و اونا چاتدیراق كی، سنی تانیمیشیق و بیلمیشیك. بو ایش هر آذربایجان توركونه واجیبدیر. كاشكی او گون چوخ گئج اولماسین...
قایناق: http://www.trtturki.com/trtworld/azt/newsDetail.aspx?HaberKodu=2b2c6917-289e-4382-91c7-6e715142befa
بؤلوم : دكتر جواد هیئت از نگاه دیگران (دوكتور جواد هئیته عایید دوشونجه لر) یازار : VARLIQ 1 باخیش